ابتدا لازم است تفاوت میان توجه و تمرکز مشخص گردد.
توجه (Attention):
عبارت است از فرآیندی شناختی و معطوف ساختن ذهن، به طور انتخابی بر روی یک موضوع در لحظه است. توجه، حداکثر ۳۰ ثانیه پابرجا می‌ماند.
تمرکز (Concentration):
عبارت است از حفظ کانون توجه بر روی یک تکلیف خاص.
تمرکز به مفهوم گوش به زنگ و هوشیاری درونی است. غیر از عواملی همچون سر و صدا و عوامل دیداری که سبب بر هم خوردن تمرکز می‌گردند، عوامل دیگری در پیرامون و درون ما وجود دارند که آرامش و تمرکز را از ما سلب می‌کنند. از این عوامل می‌توان به ترس، تردید، نگرانی و اضطراب اشاره کرد.
وقتی بیاموزیم که چگونه باید تمرکز کنیم، پس از آن، نیروهای مخرب به آسانی نمیتوانند به ذهن مان وارد شوند.
امروزه بشر قربانی تفکرات تاریک، مبهم و مخرب خویشتن است، اما روزی فرا خواهد رسید که نیروی تمرکز ما، اندیشه‌های مزاحم و پریشان‌کننده را محو خواهد کرد.
تمرکز مطمئن‌ترین راه برای دستیابی به اهداف است.
کنترل افکار نیازمند تمرکز پایدار است.
پرتوهای خورشید را در نظر آورید، هنگامی که پرتوهای خورشید به کمک یک ذره‌بین بر روی یک جسم متمرکز می‌شوند، گرمایی به مراتب بیش از پرتوهای پراکنده و ناهمگرا؛ از همان منبع واحد، تولید خواهند کرد. این حقیقت وجودی تمرکز است.
تمرکز خود را پراکنده سازید و به نتایج معمولی و پیش پا افتاده دست یابید. اما آن را بر یک هدف خاص متمرکز سازید و به نتیجه‌ای به مراتب بهتر نائل آیید. وقتی ما تمرکز خود را بر روی یک هدف واحد متمرکز می‌کنیم، تمام اعمال، اعم از ارادی و غیرارادی ما در راستای دستیابی به آن هدف قرار خواهند گرفت. چنانچه ما تمام انرژی خود را به طور انحصاری بر روی یک هدف معطوف سازیم، نیرویی خلق خواهیم کرد که اسباب دستیابی به آن هدف، برای ما مهیا خواهد شد. با متمرکز کردن افکار خود، نیروی اندیشۀ ما افزایش می‌یابد. لازمۀ تمرکز همانا توانایی جلوگیری از ورود افکار مزاحم به ذهن است.
نیروی اراده به اندازۀ کافی قوی هست که هر آنچه ما تصور کنیم را برایمان ممکن سازد.
ذهن همواره بایستی تحت فرمان و کنترل اراده و جسم نیز تحت فرمان ذهن باشد.
توسعه و تقویت تمرکز به ممارست مداوم احتیاج دارد. البته ذهن انسان از تأدیب و نظم‌پذیری بیزار است، بنابراین، در مقابل آن مقاومت می‌کند. اما ما نیز بایستی با نیروی اراده در برابر تمرد و سرکشی‌های نفس راحت‌طلب خود ایستادگی کنیم.
همه چیز به انتخاب خودمان بستگی دارد.

قانون جذب (Attraction Law) در تمام جهان حکمفرماست.
این قانون به ما می‌آموزد که بر روی هر چیزی که تمرکز کنیم، آن را به سمت خود خواهیم کشاند و یا از سویی ما مرتباً افکار، ایده‌ها و موقعیت‌هایی را که با افکار غالب ما هماهنگ هستند به خود جذب خواهیم کرد.
اگر بر روی نیکی تمرکز کنیم، زندگی ما سرشار از خوشی و شادکامی و چنانچه بر روی ثروت تمرکز کنیم، پول و مکنت را جذب خواهیم کرد.
تمرکز بر کمالات انسانی و ارزش‌های والا به عدم وابستگی و استقلال و استقلال به قدرت منتهی می‌گردد. در غیاب تمرکز، دستیابی به هیچ هدف و مقصودی میسر نخواهد بود.
از موفقیت در تجارت، ورزش و هنر گرفته تا شفا یافتن، تمرکز کلیدی طلایی است که به ما در شکوفا ساختن و تسلط بر پتانسیل ذاتی‌مان یاری می‌رساند. وقتی بر اعتقادات، توانایی‌ها و اهداف تعریف شدۀ خود تمرکز کنیم، هیچ‌کس توان و یارای آشفته ساختن، دلسرد کردن و متوقف ساختن ما را نخواهد داشت.
چشم‌اندازها و رویکردهای خود را تعیین کنیم و به سوی اهداف و آرزوهای خود گام برداریم و تا دستیابی به آن‌ها تمرکز خود را از دست ندهیم.
در پرتو نیروی تمرکز می‌توانیم به آرامش درون برسیم و شکست‌ناپذیر گردیم.

انجام تمرینات تمرکز
ابتدا انتخاب یک محیط ساکت و آرام و سعی در بیش از حد تحت فشار ندادن خود.
انجام تمرینات تمرکز دشوار میباشند و بعضاً طاقت‌فرسا است اما بهترین زمان استفاده از قدرت اراده همینجاست.
از روزی ۵ دقیقه شروع کنید و به تدریج زمان تمرین را افزایش دهید. اما چنانچه در ابتدا از عهدۀ تمرینات برنیامدید، مأیوس نشوید و ادامه دهید و به مدتی بعد از انجام تمرینات فکر کنید.
تمام حواستان را متمرکز تمرینات کنید و به هیچ‌چیز دیگری فکر نکنید.

• تمرینات:
۱. یک کتاب را انتخاب کرده، سپس تعداد واژه‌های هر پاراگراف را شمارش کنید. البته بدون گذاشتن انگشت بر روی لغات و تنها با چشم‌ها. سپس سعی کنید تمام واژه‌های یک صفحه کامل را بشمارید.

۲. از عدد یک تا ۱۰۰ را به طور معکوس شمارش کنید: ۱۰۰، ۹۹، ۹۸، ۹۷ ...

۳. تمرین فوق را مجدداً تکرار کنید، اما این بار شمارش را از ۱۰۰ آغاز کرده و ۳ عدد در میان ادامه دهید: ۱۰۰، ۹۷، ۹۴ ...

۴. یک واژه خوشآیند را انتخاب کنید و به طور آهسته در ذهنتان به مدت ۵ دقیقه تکرار کنید. به تدریج زمان را به ۱۰ دقیقه افزایش دهید.

۵. یک سیب را مقابل خود روی میز قرار دهید. به مدت ۱۰ دقیقه تمام حواس خود را متمرکز آن سیب کنید. آن را لمس کنید، ببویید و نگاه کنید.

۶. اکنون تمرین فوق را مجدداً تکرار کنید. اما این بار پس از این که به سیب خود نگاه کردید، چشمان خود را ببندید و بکوشید تصویر سیب را در ذهن خود مجسم کنید. چنانچه شکل سیب را فراموش کردید، مجدداً به سیب نگاه کنید و دوباره چشمان خود را بسته و سیب را در ذهنتان تجسم کنید. پس از تجسم سیب، محو آن گردید و به هیچ‌چیز دیگری فکر نکنید.

۷. یک قاشق و یا چنگال را بردارید و روی آن تمرکز کنید. از تمام جهات به آن نگاه کنید بدون بیان کلامی در ذهن. در این لحظات ذهن بایستی تهی از واژه‌ها باشد. تنها به چنگال نگاه کنید بدون آن که توسط واژه‌ها دربارۀ آن بیاندیشید.

۸. یک شکل هندسی نظیر دایره و یا مستطیل رسم کنید و درون آن را به رنگ دلخواه رنگ‌آمیزی کنید. بر روی آن تمرکز کنید.

شما بایستی تنها به آن شکل هندسی نگاه کنید، نزد شما تنها چیزی که وجود عینی دارد، همان شکل هندسی است. عاری از هر گونه افکار مزاحم و نامربوط و یا هر گونه عامل پرت‌کنندۀ حواس. به چشمان خود فشار نیاورید و با واژه‌ها به آن فکر نکنید.

۹. سعی کنید به مدت ۱۰دقیقه به هیچ‌چیز فکر نکنید، یعنی جریان تفکر را متوقف سازید.

۱۰. یک تصویر کاملاً ناآشنا را به مدت چند دقیقه مشاهده کنید. سپس بکوشید جزئیات تصویر را به خاطر آورید.

۱۱. در تخیل خود یک دایره به روی یک دیوار سفید رسم کنید. سپس در مرکز آن یک نقطه بگذارید و به آن نقطه خیره شوید.

۱۲. چشمان خود را ببندید و شروع کنید به تجسم عدد "۱" در مقابل خود، وقتی که عدد یک را مشاهده کردید، در ذهنتان با صدای بلند بگویید"یک". اجازه دهید تا عدد یک محو گردد. اکنون عدد "۲" را تجسم کنید و به محض مشاهدۀ آن با صدای بلند بگویید"دو". این تمرین را تا عدد ۱۰۰ تکرار کنید.

۱۳. یک نقطه را روی دیوار شناسایی کنید. روی آن نقطه تمرکز کنید. هر گونه اندیشه‌ای را از ذهنتان پاک کنید و تنها بر روی آن نقطه تمرکز کنید.

۱۴. روی صندلی بنشینید و چشمان خود را ببندید. ذهنتان را از هر گونه اندیشه‌ پاک کنید، تنفس خود را عمیق کنید و تعداد بازدم‌های خود را شمارش کنید (۵ دقیقه).

۱۵. یک لیوان پر از آب را با دست بگیرید. سپس دست خود را به صورت راست و کشیده درآورده و سعی کنید لیوان را ثابت نگه دارید. به لیوان نگاه کنید و سعی کنید لیوان بدون حرکت باقی بماند، نباید تکان‌های قابل تشخیص وجود داشته باشد (لرزش اندک طبیعی است). این تمرین را از یک دقیقه آغاز کرده و تا ۵ دقیقه به تدریج افزایش دهید.

۱۶. روی صندلی بنشینید. سعی کنید تمام عضلات خود را شل و ریلکس کنید. بکوشید هر گونه انقباض ارادی و غیرارادی بدن خود را متوقف و حذف کنید. بدون حرکت به مدت ۵دقیقه ثابت و بی‌حرکت بمانید.

در آموزش تمرکز، صبر داشته باشید و سختی‌های آموزش را بر خود بپذیرید!.

• راهکارهایی برای حفظ تمرکز در موقعیت‌های خاص:
۱. از قبل خود را مهیا سازید:
مشکلات غیرمنتظره به میزان قابل توجهی از اعتماد به نفس و تمرکز ما می‌کاهند. اندکی آمادگی می‌تواند بسیار مؤثر واقع شود.
اکنون فرض کنید می‌خواهید خود را برای یک رقابت ورزشی آماده کنید. ابتدا هر نوع اطلاعات، هر چند جزئی را گردآوری کنید تا بتوانید وقایع را به درستی پیش‌بینی کنید.
به ورزشگاه بروید و از نزدیک آن جا را مورد بررسی قرار دهید.
چه چیز ممکن است در ورزشگاه تمرکز شما را بر هم بزند و شما را پریشان‌خاطر کند؟
داوری ناعادلانه؟ سر و صدا و تمسخر تماشاچیان؟
از قوۀ تخیل خود کمک بگیرید. شرایط احتمالی را تجسم کنید و سپس در آن شرایط خاص به تمرین بپردازید.
۲. جریان فکری خود را متوقف سازید:
هنگام مواجهه با یک اندیشۀ مزاحم، به آن ایست دهید. سپس اجازه دهید تا اندیشۀ ناخواسته، محو گردد.
۳. زدودن افکار از ذهن:
ابتدا به طور فیزیکی ریلکس و آرام شوید. می‌توانید بنشینید و یا دراز بکشید. سپس بدون این که خود را تحت فشار قرار دهید، اجازه دهید ذهنتان به طور آزادانه سیر کند. در این زمان خواهید دید که افکار عجیب و غریب به ذهنتان خطور خواهند کرد. بدون این که بیش از حد نسبت به آن‌ها واکنش نشان دهید، از نگاه یک شخص بیگانه آن‌ها را مورد بررسی قرار داده و سعی کنید به منزلۀ چیزی در خارج از وجود خودتان به آن‌ها نگاه کنید. سپس هر کدام از آن‌ها را کنار بگذارید. در واقع شما با این کار آگاهانه تصمیم می‌گیرید تا افکار خود را دنبال نکنید.

• حفظ تمرکز هنگام مطالعه:
۱. نگرانی‌های احساسی:
ابتدا برای مشکلات جدی خود راه‌حلی بیابید و یا تصمیم بگیرید که در فرصتی مناسب‌تر به آن‌ها رسیدگی خواهید کرد.
۲. شرایط مطالعه:
مکان مطالعه بایستی از تهویۀ مناسب (به منظور جلوگیری از خواب آلودگی شما) و نور کافی برخوردار باشد. همچنین محیط مطالعه بایستی ساکت و بدون سروصدا و دمای محیط کمتر از ۲۲ درجه سانتی‌گراد باشد. در صورت لزوم موزیک ملایمی نیز در پس‌زمینه وجود داشته باشد. سعی کنید برای هر مطالعه، یک زمان خاص و معین را اختصاص دهید. مکان مطالعه بهتر است فاقد تلفن (به ویژه گوشی همراه)، تلویزیون و یخچال باشد. سعی کنید به طور انفرادی مطالعه کنید.
۳. گهگاهی به چشمان خود استراحت دهید. کاهش پلک زدن و خیره شدن به مطالب درسی موجب خستگی چشم‌ها می‌شود. به یک نقطۀ دوردست نگاه کنید. چشمان خود را ببندید و با دستان خود چشم‌هایتان را با فشار بسیار کم مالش دهید.
۴. سرعت مطالعۀ خود را افزایش دهید. تندخوانی فرصت کمتری را برای نفوذ عوامل مزاحم به ذهن باقی خواهد گذاشت.
۵. ۱۰ تا ۲۰ دقیقۀ ابتدایی مطالعه بایستی به عنوان مرحلۀ گرم کردن ذهن تلقی گردد. بنابراین از این که در این مدت تمرکز ۱۰۰ درصد ایجاد نگردیده، دلسرد نشوید.
بیشتر اشخاص در ۲۰ دقیقۀ نخست از این که نتوانسته‌اند تمرکز داشته باشند، از مطالعه کردن ناامید می‌شوند. اما به مطالعۀ خود ادامه دهید تا به تدریج علاقه و تمرکز ایجاد گردند.
۶. اگر احساس کردید تمرکزتان در حال کاهش یافتن است. کتاب و جزوۀ خود را ببندید و قدری استراحت کنید. حرکات کششی انجام دهید، اندکی راه بروید و یک نوشیدنی بخورید.
۷. پس از فراگیری مطالب جدید به خود پاداش دهید. (یک شکلات، کیک و یا غذای مورد علاقه).
۸. خواب کافی و تغذیۀ مناسب لازمۀ برخورداری از تمرکز است.
۹. از آنجایی که مطالب درسی ناخوشآیند ایجاد کسالت می‌کنند، بکوشید یک نوع حس علاقه و هدف‌مندی به مطالب درسی در خود ایجاد کنید.